جنگنده جی ۱۰؛ جایگزین سوخوهای روسی

به گزارش پارسینه؛ جنگنده جی10 که به‌عنوان اصلی‌ترین جنگنده چندمنظوره با وزن متوسط چین شناخته می‌شود، یکی از موفق‌ترین برنامه‌های بومی ساخت جنگنده در این کشور است و می‌توان آن را مهم‌ترین و تحول‌آفرین‌ترین دستاورد ارتش آزادی‌بخش خلق (PLA) در دوران مدرن دانست. به مناسبت بیست‌وپنجمین سالگرد تولید این جنگنده، رسانه دولتی چین، گلوبال تایمز، ویدیویی کوتاه و هیجان‌انگیز منتشر کرد که نمایشگر مانورهای هوایی، آرایش‌های پروازی، سوخت‌گیری هوایی و شلیک موشک‌های این هواپیما بود و در نوع خود شبیه به تریلرهای سینمایی فیلم‌های مطرح جهان به نظر می‌رسید.

اهمیت جی10 را نمی‌توان به سادگی نادیده گرفت؛ پیش از ورود این جنگنده، ناوگان هوایی چین عمدتاً متکی به هواپیماهای ساخت شوروی و نسخه‌های تولید تحت لیسانس آن‌ها بود. اگرچه جنگنده‌های بومی مانند جی 8 پیش از آن موفقیت‌هایی کسب کرده بودند، پروژه‌هایی مانند جی12  و جی9 به دلایل مختلف لغو شدند. با آغاز توسعه جی10 در سال 1984، هواپیماهایی مانند اف16 آمریکایی و میگ-29 شوروی مرزهای فناوری جنگنده‌های سبک تا متوسط را جا‌به‌جا کرده بودند و جی10 توانست ثابت کند چین قادر به ساخت جنگنده نسل چهارم بومی با توانمندی‌های بالا است. هدف اولیه این پروژه، جایگزینی جنگنده جی7 و هواپیمای تهاجمی کیو 5 و تبدیل جی10 به جنگنده چندمنظوره استاندارد نیروی هوایی چین بود.

موفقیت جی 10 تنها محدود به تولید بدنه نبود؛ این پروژه محرکی برای توسعه فناوری‌های بومی موتورهای جت، رادارها و سنسورها در چین بود و در واقع نقطه عطفی در تاریخ هوانوردی پیشرفته این کشور محسوب می‌شود. توسعه اولیه این جنگنده توسط شرکت هوافضای چنگدو (CAC) با روندی کند آغاز شد و مشکلات فنی، به‌ویژه در زمینه موتور WS-10، تقریباً کل پروژه را تهدید می‌کرد. در نهایت، بیشتر نمونه‌ها به موتورهای روسی Saturn-Lyulka AL-31 مجهز شدند که نیازمند بازطراحی بخش‌هایی از هواپیما بود. نخستین پرواز آزمایشی جی10 در مارس 1998 انجام شد.

در جریان توسعه این جنگنده، شایعاتی درباره همکاری پنهانی بین شرکت‌های هوافضای اسرائیل (IAI) و چنگدو وجود داشت که اطلاعاتی از پروژه جنگنده نسل چهارم اسرائیلی لاوی (Lavi) در اختیار سازندگان چینی قرار گرفته بود. با این حال، تفاوت‌های مهمی میان جی10 و لاوی وجود دارد که نشان می‌دهد جی10 صرفاً یک کپی ساده نیست.

جی10  با ساختار بال دلتا و بالک‌های متحرک جلو (کانارد) بسیار مانورپذیر است و مجهز به سیستم کنترل پرواز دیجیتال فلای‌بای‌وایر است. نسخه‌های اولیه این جنگنده از رادار نوع 1473 و اویونیک‌های مدرن با نمایشگرهای چندمنظوره و کابین شیشه‌ای بهره می‌بردند. موشک‌های PL-8 و PL-11 در ابتدا در ناوگان آن استفاده می‌شدند که به تدریج با موشک‌های پیشرفته‌تر PL-10، PL-12 و PL-15 جایگزین شدند. همچنین جی  10 توانایی حمل انواع تسلیحات هوا به زمین و ضدکشتی را دارد.

تولید نسخه‌های مختلف جی 10 تا سال 2014 ادامه داشت؛ در این دوره بیش از 220 فروند نسخه تک‌نفره و حدود 48 فروند نسخه دو نفره ساخته شدند که شامل نمونه‌های نیروی دریایی و آکروباتیک نیز می‌شود. نسخه جی10بی در سال 2009 معرفی شد که با موتور قدرتمندتر AL-31اف ان  سری 3 و رادار آرایه اسکن الکترونیکی غیر فعال (PESA) مجهز بود. تولید انبوه آن به دلیل مشکلات فنی تا سال 2013 به تأخیر افتاد. نسخه جی10سی که در اواخر 2013 معرفی شد، رادار پیشرفته AESA و موتور توربوفن بومی WS-10 را داشت و از سال 2016 جایگزین جی10بی در خط تولید شد.

جدیدترین مدل، جی10سی، مخصوص تیم آکروباتیک «با یی» طراحی شده و احتمالا جایگزین مدل قبلی خواهد شد. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر چین در تولید جنگنده‌های مدرن مانند جنگنده پنهان‌کار جی20 و برنامه توسعه جنگنده میان‌وزن جی31/جی35، جنگنده جی10 همچنان نقش مهمی در نیروی هوایی چین ایفا می‌کند و جزو ستون فقرات این نیرو باقی مانده است.

در سال‌های اخیر، جی10 در مانورهای تحریک‌آمیز در نزدیکی تایوان حضور فعال داشته و این جنگنده تنها به نیروی هوایی چین محدود نمی‌شود. پاکستان نیز از سال 2021 با سفارش 25 فروند جی10سی به‌منظور مقابله با جنگنده‌های رافال هند، این جنگنده را به خدمت گرفته است. اگرچه تعداد دقیق جنگنده‌های تحویلی مشخص نیست، اما گزارش‌ها از ورود نسخه جی10سی به ناوگان نیروی هوایی پاکستان حکایت دارند.

در نهایت، بدون حضور جنگنده جی، پیشرفت‌های چین در حوزه فناوری‌های نوین جنگنده‌ها از جمله پنهان‌کاری و توسعه نسل ششم تقریباً غیرممکن می‌بود. 25 سال پس از اولین پرواز،  جی10همچنان جایگاهی ویژه در تاریخ و زرادخانه هوایی چین دارد.

سفر وزیر دفاع ایران به چین و چشم‌انداز احتمالی خرید جنگنده

وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران در سفر اخیر خود به چین، دیدارهایی با مقامات ارشد نظامی و صنایع دفاعی این کشور داشت. یکی از محورهای اصلی این مذاکرات، بررسی امکان خرید و انتقال فناوری جنگنده‌های چندمنظوره چینی از جمله جنگنده جی10 بود که به عنوان یکی از موفق‌ترین و پیشرفته‌ترین جنگنده‌های بومی چین شناخته می‌شود.

جنگنده جی10 که از سال‌ها پیش در نیروی هوایی چین به کار گرفته شده، به دلیل قابلیت‌های چندمنظوره، سیستم‌های پیشرفته راداری و تسلیحاتی، و بهره‌مندی از موتورهای مدرن، توجه بسیاری از کشورهای متقاضی تجهیزات دفاعی را به خود جلب کرده است. نسخه‌های به‌روز این جنگنده، مانند جی10، از فناوری‌های پنهان‌کاری، رادارهای AESA و موشک‌های هوا به هوای پیشرفته بهره‌مند هستند که آن را در سطح جنگنده‌های نسل چهارم به بالاتر قرار می‌دهد.

با این حال، سوال مهم این است که آیا جنگنده جی10 می‌تواند نیازهای نیروی هوایی ایران را برآورده کند؟ نیروی هوایی ایران که طی سال‌ها با محدودیت‌های تحریمی و چالش‌های نگهداری و به‌روزرسانی ناوگان مواجه بوده، به دنبال تجهیز به هواپیماهای چندمنظوره مدرن است تا توان مقابله با تهدیدات منطقه‌ای و ارتقاء قدرت بازدارندگی خود را افزایش دهد.

از یک سو، جی10  با امکاناتی مانند چند ماموریتی بودن، توانایی حمل طیف گسترده‌ای از تسلیحات، رادارهای پیشرفته و قابلیت پرواز در شرایط متنوع، می‌تواند گزینه مناسبی برای ایران باشد. همچنین، روابط فزاینده ایران و چین و امکان انتقال فناوری و همکاری‌های طولانی‌مدت می‌تواند مزیت مهمی در مقایسه با سایر گزینه‌های خارجی به شمار رود.

از سوی دیگر، باید توجه داشت که ادغام این جنگنده در ناوگان ایران نیازمند زیرساخت‌های فنی، آموزش‌های تخصصی و تامین قطعات یدکی خواهد بود که با توجه به شرایط خاص ایران و محدودیت‌های بین‌المللی ممکن است چالش‌هایی ایجاد کند. همچنین، تجربه عملی و انطباق جی10 با مأموریت‌ها و استراتژی‌های دفاعی ایران باید به دقت ارزیابی شود.

در نهایت، سفر وزیر دفاع ایران به چین و مذاکرات پیرامون خرید جی10 نشان‌دهنده عزم تهران برای به‌روزرسانی ناوگان هوایی خود است. با توجه به پیشرفت‌های فناورانه این جنگنده و همکاری‌های احتمالی، می‌توان گفت جی10 می‌تواند گزینه‌ای جدی و قابل توجه برای نیروی هوایی ایران باشد؛ البته موفقیت این همکاری به عوامل متعددی از جمله سیاست‌های بین‌المللی، ظرفیت‌های داخلی و توافقات فنی وابسته است.