پژوهش جدید پرده از راز پیدایش بزرگ‌ترین معبد مصر برداشت

به گزارش پارسینه و به نقل از scitechdaily، جامع‌ترین مطالعه درباره مجموعه معبد و چشم‌اندازهای زمینی و آبی اطراف آن، نخستین دوره سکونت را شناسایی کرده و به ارتباط احتمالی با اسطوره آفرینش اشاره دارد.
تیمی بین‌المللی از پژوهشگران به رهبری دانشگاه اوپسالا، گسترده‌ترین بررسی زمین‌باستان‌شناسی مجموعه معبد کرنک مصر را انجام داده‌اند. این معبد که در شهر امروزی لوکسور واقع شده، یکی از بزرگ‌ترین مکان‌های مذهبی جهان باستان است و بخشی از منطقه میراث جهانی یونسکو به‌شمار می‌رود.
این مطالعه که در نشریه Antiquity منتشر شده، شواهد جدیدی درباره منشأ معبد، ارتباط احتمالی آن با اسطوره‌های آفرینش مصر باستان، و نقش چشم‌انداز رودخانه‌ای اطراف در شکل‌گیری، سکونت و رشد این مکان طی سه هزار سال ارائه می‌دهد.
دکتر آنگوس گراهام از دانشگاه اوپسالا، سرپرست تیم تحقیق، می‌گوید: «پژوهش ما روشن‌ترین درک را از چشم‌اندازی که مصریان باستان حدود 4000 سال پیش معبد کرنک را بر آن بنا کردند، ارائه می‌دهد.»

از زمین‌های سیلابی تا پایه‌گذاری معبد

معبد کرنک حدود 500 متر شرق رود نیل امروزی قرار دارد، در نزدیکی شهر باستانی تبس که زمانی پایتخت مذهبی مصر بود. اما زمانی که این مکان برای نخستین بار سکونت‌پذیر شد، چشم‌انداز آن بسیار متفاوت بود.
تیم تحقیقاتی 61 نمونه رسوبی از داخل و اطراف مجموعه معبد برداشت و ده‌ها هزار قطعه سفال را برای تعیین خط زمانی تغییرات محیطی بررسی کرد. یافته‌ها نشان می‌دهد که چگونه مسیرهای رود نیل و الگوهای سیلابی طی هزاران سال تغییر کرده‌اند و بر محل و زمان سکونت و ساخت‌وساز تأثیر گذاشته‌اند.
پیش از حدود 2520 پیش از میلاد، این مکان به‌دلیل سیلاب‌های شدید نیل احتمالاً غیرقابل سکونت بوده است. شواهد سفالی نشان می‌دهد که نخستین فعالیت دائمی در کرنک احتمالاً در دوره پادشاهی کهن (حدود 2591–2152 پیش از میلاد) آغاز شده و قدیمی‌ترین مواد یافت‌شده مربوط به حدود 2305 تا 1980 پیش از میلاد هستند.
پایه‌گذاری کرنک زمانی شکل گرفت که مسیرهای رودخانه‌ای به غرب و شرق یک سکو طبیعی تغییر کردند و منطقه‌ای مرتفع را جدا ساختند. این زمین بلند به‌عنوان جزیره‌ای پایدار در چشم‌انداز ظاهر شد — و پایه‌ای مناسب برای نخستین سکونت‌ها و مراحل اولیه ساخت معبد فراهم آورد.

تفسیر جدید از نقش مکان معبد

در قرون و هزاره‌های بعد، مسیرهای رودخانه‌ای در دو سوی مکان معبد جابه‌جا شدند و فضای بیشتری برای گسترش مجموعه معبد فراهم کردند.
پژوهشگران از کشف این نکته شگفت‌زده شدند که مسیر شرقی — که تا پیش از این مطالعه فرضی تلقی می‌شد تعریف‌شده‌تر و شاید حتی بزرگ‌تر از مسیر غربی بوده است که تمرکز باستان‌شناسان پیش‌تر بر آن بود.
دکتر گراهام می‌افزاید: «آنچه ما را شگفت‌زده کرد، دوام طولانی مسیر شرقی بود. این مسیر تا ورود رومی‌ها در قرن اول پیش از میلاد، همچنان فعال باقی مانده بود. همچنین شواهدی داریم که نشان می‌دهد مصریان باستان چشم‌انداز را مهندسی کرده‌اند. احتمالاً برای گسترش معبد عجله داشتند و شن‌های بیابانی را در مسیر رودخانه‌ای کوچکی که در حال پر شدن با رسوبات بود، تخلیه کردند.»

چشم‌انداز بازتابی از اسطوره آفرینش

این شناخت جدید از چشم‌انداز معبد شباهت‌های قابل‌توجهی با اسطوره آفرینش مصر باستان دارد و تیم تحقیق را به این باور رسانده که انتخاب مکان معبد ممکن است با باورهای مذهبی ساکنان آن مرتبط بوده باشد.
متون مصر باستان در دوره پادشاهی کهن بیان می‌کنند که خدای آفرینش به‌صورت زمینی مرتفع از «دریاچه» پدیدار شد. جزیره‌ای که کرنک بر آن بنا شده، تنها منطقه شناخته‌شده‌ای از زمین مرتفع محصور در آب در آن ناحیه است.
دکتر بن پنینگتون، نویسنده اصلی مقاله و پژوهشگر مهمان در دانشگاه ساوت‌همپتون، می‌گوید: «وسوسه‌انگیز است که تصور کنیم نخبگان تبس مکان کرنک را برای سکونت شکل جدیدی از خدای آفرینش، ‘رع-آمون’ انتخاب کردند، زیرا با صحنه کیهانی ظهور زمین از آب‌های اطراف همخوانی داشت.»
او ادامه می‌دهد: «متون دوره پادشاهی میانه (حدود 1980–1760 پیش از میلاد) این ایده را گسترش می‌دهند، با ‘تپه آغازین’ که از ‘آب‌های آشوب’ سر برمی‌آورد. در این دوره، فروکش کردن سیلاب سالانه بازتابی از این صحنه بود، و تپه‌ای که کرنک بر آن ساخته شده بود، به‌نظر می‌رسید از آب‌های عقب‌نشسته سر برمی‌آورد و رشد می‌کند.»
این مقاله بر پایه پژوهش منتشرشده در Nature Geoscience در سال 2024 بنا شده که نشان می‌دهد چگونه تغییرات اقلیمی و محیطی طی 11500 سال گذشته چشم‌انداز دره نیل را شکل داده‌اند.
این پروژه تحت نظارت انجمن اکتشاف مصر (لندن) و با مجوز وزارت گردشگری و آثار باستانی مصر انجام شده است.